Ο Δρ. Θελερίτης Χρήστος έχει μετεκπαιδευθεί στο τομέα της Ψύχωσης στο Ινστιτούτο Ψυχιατρικής του Βασιλικού Κολλεγίου του Πανεπιστημίου του Λονδίνου.

ΔΙΑΓΝΩΣΗ:

Η διάγνωση της σχιζοφρενικής διαταραχής γίνεται βάσει των κριτηρίων των ταξινομικών συστημάτων DSM-IV-TR και ICD-10. Τα συμπτώματα που μας βοηθούν στη διάγνωση της ψύχωσης μπορούν να διακριθούν σε πέντε κατηγορίες:

• Θετικά συμπτώματα (παραληρητικές ιδέες, ψευδαισθήσεις).
• Αρνητικά συμπτώματα που αφορούν σε διαταραχές της βούλησης, μείωση της ικανότητας για αυθόρμητο λόγο, κοινωνική απόσυρση.
• Νευρογνωσιακού τύπου διαταραχές (διαταραχές μνήμης, προσοχής και εκτελεστικών λειτουργιών).

Τέλος συναισθηματική αποδιοργάνωση που οδηγεί σε:

• Καταθλιπτικά συμπτώματα ή
• Μανιακά (διπολικού τύπου) συμπτώματα.

Ο όρος σχιζοφρένεια χρησιμοποιείται για σύνδρομο το οποίο έχει μακρά διάρκεια, και στο οποίο παρουσιάζονται παραληρητικές ιδέες, αρνητικά συμπτώματα και λίγα συμπτώματα συναισθηματικού τύπου (μη συναισθηματική ψύχωση). Όταν υπάρχουν λίγα αρνητικά συμπτώματα και προεξάρχουν καταθλιπτικού ή μανιακού τύπου συμπτώματα μπαίνει η διάγνωση ψυχωσικής κατάθλιψης ή διπολικής διαταραχής (συναισθηματική ψύχωση). Ειδικά στη σχιζοφρένεια αλλά και σε μικρότερο βαθμό στη διπολική διαταραχή εμφανίζεται ανεπάρκεια τόσο στη κοινωνική και εργασιακή λειτουργικότητα του ασθενή αλλά και σε ζητήματα που αφορούν στην αυτό-φροντίδα του.

Η ψύχωση είναι μία από τις δέκα σημαντικότερες αιτίες μακροχρόνιας ανικανότητας των ασθενών παγκοσμίως. Επιπροσθέτως θα πρέπει να αναφέρουμε πως τόσο η σχιζοφρένεια όσο και η διπολική διαταραχή παρουσιάζουν αυξημένη θνητότητα από σωματικά νοσήματα. Μία πρόσφατη μελέτη που επέτρεψε έναν ευρύτερο ορισμό των ψυχωσικού τύπου διαταραχών αποκάλυψε πως αν συμπεριληφθούν και άλλες σχετιζόμενες με τη σχιζοφρένεια διαταραχές η επίπτωση στη διάρκεια της ζωής φτάνει το 2-3% και το 3-5% αν συμπεριληφθούν και η διπολική διαταραχή και η ψυχωσική διαταραχή μετά από τη λήψη ναρκωτικών ουσιών. Η διαταραχή τείνει να εκδηλώνεται στην ηλικία 16-30 ετών και επιμένει σε όλη τη διάρκεια της ζωής του ασθενή. Η νόσος συνήθως εμφανίζεται νωρίτερα στους άντρες και με σοβαρότερη συμπτωματολογία σε σχέση με τις γυναίκες.

ΑΙΤΙΟΛΟΓΙΑ:

Η ακριβής αιτία της διαταραχής παραμένει ακόμα άγνωστη. Πιστεύεται ότι γενετικοί παράγοντες, όπως και επιδράσεις από το περιβάλλον (π.χ. επιπλοκές τοκετού) αλλά και κοινωνικοί λόγοι (π.χ. φτώχια) μπορεί να συμβάλλουν στην εκδήλωση της διαταραχής. Ως ομάδα τα παιδιά που αργότερα θα εμφανίσουν σχιζοφρένεια σε σχέση με τους συνομηλίκους τους θα εμφανίσουν σε μεγαλύτερο ποσοστό μη ειδικές διαταραχές του συναισθήματος και της συμπεριφοράς, όπως και αλλαγές στη ψυχοπαθολογία, δυσκολίες τόσο σε διανοητικό επίπεδο όσο και στη γλώσσα αλλά και καθυστέρηση στην επίτευξη οροσήμων που αφορούν στην κινητικότητα του παιδιού. Τέτοιοι αναπτυξιακοί δείκτες συνήθως δεν εμφανίζονται στη διπολική διαταραχή κάτι που μπορεί να χρησιμοποιηθεί στη διαφορική διάγνωση σχιζοφρενικής και διπολικής διαταραχής.Η μετανάστευση και η χρήση ινδικής κάνναβης φαίνεται επίσης πως ευοδώνουν την εκδήλωση ψυχωσικού τύπου διαταραχών σε άτομα που παρουσιάζουν προδιάθεση για την εκδήλωσή τους. Επιπλέον η διαβίωση σε αστικό περιβάλλον φαίνεται να προδιαθέτει ευάλωτα άτομα προς σχιζοφρένεια και όχι διπολική διαταραχή.

Η ευαλωτότητα στη σχιζοφρένεια είναι ως ένα βαθμό γενετικά προκαθοριζόμενη. Αναφέρεται ενδεικτικά ένας αριθμός γονιδίων που έχει συσχετισθεί με την εκδήλωση της σχιζοφρενικής διαταραχής (neuregulin, dysbindin, COMT, DISC1, RGS4, GRM3, και G72). Μελέτες σε διδύμους δείχνουν πως η διαταραχή κληρονομείται σε ένα ποσοστό 80%. Η γενετική ευαλωτότητα είναι ως ένα σημείο κοινή με τη διπολική διαταραχή ενώ πρόσφατα δεδομένα υποδεικνύουν πως μπορεί να υπάρχει επικάλυψη και με αναπτυξιακές διαταραχές όπως ο αυτισμός. Το υψηλό ποσοστό κληρονομησιμότητας (80%) της σχιζοφρενικής διαταραχής δεν οφείλεται μόνο στη γενετική προδιάθεση αλλά και σε επιδράσεις του περιβάλλοντος [αλληλεπίδραση γονιδίων-περιβάλλοντος - Επιγενετική (Epigenetics)].

Μία πρόσφατη μετα-ανάλυση φαίνεται να προτείνει πως ηλικία του πατέρα μεγαλύτερη των 40 ετών συσχετίζεται σε μεγαλύτερο βαθμό με τη σχιζοφρένεια κάτι που καταδεικνύει το ρόλο των επιγενετικών μηχανισμών. Μελέτες σε διδύμους και σε συγγενείς πρώτου βαθμού ασθενών με ψύχωση κατέδειξαν πως τα γονίδια που προδιαθέτουν για τη σχιζοφρένια και τις συναφείς διαταραχές επηρεάζουν κάποια κληρονομούμενα χαρακτηριστικά όπως τη νευρογνωσιακή έκπτωση που φαίνεται να έχει διαγνωστική ειδικότητα για τη σχιζοφρένεια μιας και συγγενείς ασθενών με διπολική διαταραχή έχουν ελάχιστα νευρογνωσιακά ελλείμματα. Οι ασθενείς με σχιζοφρενική διαταραχή εμφανίζουν μεγάλη γνωσιακή έκπτωση σε σχέση με το φυσιολογικό σε ό,τι αφορά στη προσοχή, ταχύτητα επεξεργασίας δεδομένων, βραχεία και μακράς διαρκείας μνήμη, εκτελεστικές λειτουργίες, κοινωνικές γνωσιακές δεξιότητες. Αυτές οι μεταβολές είναι ήδη εμφανείς κατά την εκδήλωση του πρώτου ψυχωσικού επεισοδίου, δεν μεταβάλλονται από τη φαρμακευτική θεραπεία, ενώ φαίνεται να μη βελτιώνονται παρόλη την αποδρομή των άλλων ψυχωσικών συμπτωμάτων. Η ανάπτυξη καινούργιων φαρμάκων σε συνδυασμό με τη χρήση τεχνικών γνωσιακής αναδόμησης φαίνεται πως αποτελούν μονόδρομο προκειμένου να βοηθηθούν ασθενείς με γνωσιακά ελλείμματα.

Η διάγνωση της σχιζοφρένειας λοιπόν φαίνεται πως συσχετίζεται με μη φυσιολογική εγκεφαλική λειτουργία. Πώς όμως μπορεί να ερμηνευθεί η εκδήλωση των ψυχωσικών συμπτωμάτων στα πλαίσια της προαναφερθείσας εγκεφαλικής δυσλειτουργίας; Φαίνεται πως υπάρχει, όπως προαναφέρθηκε μία δυσλειτουργία στα επίπεδα της ντοπαμίνης που συνδυάζεται με λανθασμένη ερμηνεία/ νόημα των διαφόρων ερεθισμάτων του περιβάλλοντος (άνθρωποι, αντικείμενα, πράξεις) αλλά και λανθασμένος τρόπος επεξήγησης των εμπειριών τους από τα άτομα που εμφανίζουν ψυχωσικά συμπτώματα. Επιπροσθέτως, μεταβολές στη συναισθηματική κατάσταση (κατάθλιψη ή μανία) καθώς και ιδιόμορφοι τρόποι σκέψης (τάση να οδηγούνται συχνά σε αυθαίρετα συμπεράσματα) μπορεί να συνδυάζονται με τη δυσλειτουργία του ντοπαμινεργικού συστήματος και να καθιστούν πιο εύκολη την ανάπτυξη παραληρητικών ιδεών.

ΘΕΡΑΠΕΙΑ:

Από τη στιγμή που γίνει η διάγνωση, αντιψυχωσικά φάρμακα που μπλοκάρουν τους υποδοχείς D2 της ντοπαμίνης είναι η κύρια θεραπεία για τη σχιζοφρένεια. Τα κλασσικά αντιψυχωσικά – που ανακαλύφθηκαν τη δεκαετία του 1950 (π.χ. αλοπεριδόλη, χλωροπρομαζίνη)- είναι αποτελεσματικά αλλά πολύ συχνά οδηγούν σε εξωπυραμιδικά συμπτώματα.

Τα τελευταία 10 χρόνια χρησιμοποιούνται τα δεύτερης γενεάς άτυπα αντιψυχωσικά φάρμακα- ρισπεριδόνη, ολανζαπίνη, κουετιαπίνη, ζιπρασιδόνη, αριπιπραζόλη κλπ.- που προκαλούν λιγότερο συχνά εξωπυραμιδικά συμπτώματα αλλά δυστυχώς και αυτά δεν βοηθούν σε σημαντικό βαθμό στη μείωση των αρνητικών και γνωσιακών συμπτωμάτων της σχιζοφρένειας ενώ η χρήση τους συνοδεύεται από υψηλό ποσοστό μεταβολικών διαταραχών (αύξηση βάρους, αυξημένες τιμές τριγλυκεριδίων και χοληστερόλης).

Η φαρμακευτική θεραπεία δεν φαίνεται να είναι η μόνη λύση στο πρόβλημα. Παρεμβάσεις που αφορούν στην ψυχοκοινωνική αποκατάσταση των ασθενών και που αφορούν στη διαχείριση των ασθενών με βάσει κοινοτικές υπηρεσίες διαχείρισης των περιστατικών. Ο συνδυασμός των καινούργιων άτυπων αντιψυχωσικών φαρμάκων και το μοντέλο διαχείρισης περιστατικών μπορεί να εξασφαλίσει αποδρομή των συμπτωμάτων σε τουλάχιστον 80% των ασθενών, αρκεί η θεραπεία να ξεκινήσει νωρίς με την εκδήλωση ψυχωσικών συμπτωμάτων στον ασθενή. Το σημαντικό είναι να πειστούν οι ασθενείς να μην διακόπτουν τη θεραπευτική τους αγωγή αν και υπάρχουν δύο θέματα εξαιτίας των οποίων οι ασθενείς πολλές φορές δεν το εφαρμόζουν αυτό:

• Το κοινωνικό στίγμα και ο αυτοστιγματισμός του να είναι κάποιος ψυχωσικός και
• Το γεγονός πως τα φάρμακα που μπλοκάρουν τους ντοπαμινεργικούς υποδοχείς μειώνουν το κίνητρο των ασθενών για δραστηριότητες. Λίγοι ασθενείς μέχρι τώρα καταφέρνουν να διατηρήσουν κάποιο επάγγελμα λόγω του μειωμένου κινήτρου για δραστηριότητες αλλά και των νευρογνωσιακών ελλειμμάτων που βρίσκονται σε ασθενείς με ψυχωσική διαταραχή.

Παρόλες τις προσπάθειες που έχουν γίνει το ένα τρίτο των ασθενών συνεχίζει να έχει ψυχωσικά συμπτώματα και σε αυτές τις περιπτώσεις οι ειδικοί ψυχικής υγείας συστήνουν συνδυασμούς φαρμάκων αντιψυχωσικών με αγχολυτικά φάρμακα, σταθεροποιητικά της διάθεσης, αντικαταθλιπτικών σκευασμάτων που συχνά οδηγούν σε αδικαιολόγητη εκ των αποτελεσμάτων πολυφαρμακία. Οι μόνες παρεμβάσεις που φαίνεται να είναι αποτελεσματικές σε ανθεκτικές στην φαρμακευτική θεραπεία ψυχωσικές καταστάσεις είναι το αντιψυχωσικό φάρμακο κλοζαπίνη που συνοδεύεται όμως σε ποσοστό 1-4% με ακοκκιοκυτταραιμία, αλλά και μεταβολικού τύπου διαταραχές, μείωση του ουδού των επιληπτικών κρίσεων κλπ. Επίσης η γνωσιακού-συμπεριφορικού τύπου ψυχοθεραπεία φαίνεται να είναι ιδιαίτερα ωφέλιμη σε ανθεκτικές στη φαρμακοθεραπεία καταστάσεις.

Οι περισσότεροι ασθενείς με σχιζοφρένεια ζουν πλέον εκτός νοσηλευτικών ιδρυμάτων, και παρόλο που χρειάζονται κάποιας μορφής υποστήριξη που αφορά σε οικονομική βοήθεια και διεκπεραίωση αναγκών της καθημερινότητας, φαίνεται πως αναλαμβάνουν πιο ενεργούς ρόλους τόσο στη επιλογή της θεραπείας τους όσο και στη διεκδίκηση των δικαιωμάτων τους. Σε εμάς τους επιστήμονες εναπόκειται να τους βοηθήσουμε πιο αποτελεσματικά τόσο με το συνδυασμό των κατάλληλων φαρμακευτικών ουσιών αλλά και τη κατάλληλη γνωσιακού-συμπεριφορικού τύπου ψυχοθεραπεία και συμβουλευτική τόσο στους ίδιους τους ασθενείς όσο και στις οικογένειές τους.

Επικοινωνήστε μαζί μας για να λάβετε περισσότερες πληροφορίες για τη καλύτερη αντιμετώπιση της ψύχωσης.